Nép mình giữa nơi đô thị sầm uất, nhộn nhịp của Sài Gòn, Bảo Tàng Y học cổ truyền Việt Nam - FiTo tọa lạc ở một góc đường yên tĩnh Hoàng Dư Khương, quận 10. Đây là bảo tàng về y học cổ truyền ra đời đầu tiên ở Việt Nam và được Trung tâm sách kỷ lục Việt Nam xác lập kỷ lục “Bảo tàng Y học cổ truyền tư nhân đầu tiên ở Việt Nam” vào năm 2008.
Chủ nhân của Bảo tàng FiTo là ông Lê Khắc Tâm - một người làm việc ở ngành dược phẩm. Với mong muốn góp một phần nhỏ công sức trong việc bảo tồn những giá trị lịch sử quý giá của dân tộc, tôn vinh nền y học cổ truyền Việt Nam; đồng thời giúp cho những người quan tâm đến lịch sử y học cổ truyền có thể tham quan, tìm hiểu và nghiên cứu, ông Tâm cùng các cộng sự đã lang thang khắp các vùng quê xa xôi hẻo lánh để tìm kiếm, sưu tập và mua những hiện vật liên quan đến nghề y mang tính cổ xưa. Ông còn tìm đến quê hương và nơi làm việc của các danh y nổi tiếng như Tuệ Tĩnh, Hải Thượng Lãn Ông... để sưu tầm những tài liệu, hiện vật quý. Trong những chuyến đi nước ngoài, ông luôn dành thời gian đến thăm các bảo tàng của nước bạn và say mê những bộ sưu tập độc đáo trên nhiều lĩnh vực khác nhau.
Vào tháng 2 năm 2007, Bảo tàng Fito được ra đời từ niềm say mê và bầu nhiệt huyết của ông Lê Khắc Tâm và các cộng sự, gồm 1 trệt, 5 lầu, 24 phòng với diện tích 600m2, trong đó có 16 phòng trưng bày. Các phòng trưng bày hiện vật tuy nhỏ nhưng được bố trí rất hài hòa khiến du khách ngỡ ngàng, thán phục.
Bước chân đến tham quan, đập ngay vào mắt du khách một dáng vẻ thanh bình, gần gũi người Việt Nam là hai bụi tre được trồng ngay cổng Bảo tàng Fito. Vừa qua bậc cửa, khách thưởng lãm có một cảm giác như đang đứng trong ngôi nhà rường rộng lớn, cổ kính, uy nghiêm nhưng nồng ấm hương thảo mộc lan tỏa nhè nhẹ, quấn quýt, hòa quyện vào tâm hồn khiến lòng người trở nên thanh thản.
Nội thất Bảo tàng Fito được thiết kế hoàn toàn bằng gỗ sơn nhũ vàng, giả tranh sơn son thếp vàng thời xưa với nhiều họa tiết rất đỗi tinh xảo. Chủ nhân bảo tàng sử dụng những khung cửa của nhà gỗ xưa phát họa nên nét chấm phá tuyệt vời, chủ yếu được chuyển từ vùng đồng bằng Bắc Bộ vào. Yếu tố quan trọng làm nên giá trị của Bảo tàng Fito là hơn 3.000 hiện vật quý liên quan đến y học cổ truyền Việt Nam từ thời kỳ đồ đá cho đến nay đang được lưu giữ, trưng bày. Có thể kể đến bộ sưu tập dao cầu - thuyền tán có tuổi đời khoảng 2.500 năm, dùng để cắt thuốc, tán thuốc.
Trang trọng giữa nhà là bàn thờ hai vị tổ ngành y Tuệ Tĩnh và Hải Thượng Lãn Ông, hai bên treo các bức hoành phi, câu đối bằng gỗ sơn son thếp vàng như bàn thờ tổ tiên của các gia đình khá giả xưa. Các lối cầu thang bộ được làm bằng một thứ gỗ đen tuyền. Cột, kèo, tay vịn cầu thang đều được chạm trổ tinh xảo, cả thang máy cũng được ốp gỗ và chạm khắc hoa văn tinh tế, được các thợ thủ công xây dựng trong 3 năm. Ở mỗi lầu, bảo tàng đều dành một khoảng không gian với cây xanh bóng mát, một số thảo mộc và được trang trí theo cách truyền thống riêng.
Đặc sắc hơn cả là bộ sưu tập cân - giã thuốc gồm các hiện vật như chày cối, cân ta, cân Tây, bào thuốc, ván gỗ, triện gỗ để in hóa đơn thuốc và toa thuốc. Bộ chày, cối bằng đá của người Việt cổ dùng để bào chế thuốc. Những chiếc chày, cối bằng đồng thường được sử dụng trong các nhà thuốc hay các hãng bào chế dược phẩm từ thời Pháp thuộc cùng với những chiếc cân tiểu ly dùng để cân dược liệu quý, được các thương gia người nước ngoài đưa vào Việt Nam từ khoảng thế kỷ XVI, XVII. Đa dạng nhất phải kể đến bộ sưu tập ấm hay siêu sắc thuốc được sưu tầm từ khắp các địa phương như Hà Đông (Hà Nội), Hội An (Quảng Nam), Lái Thiêu (Bình Dương)...
Bên cạnh đó, ông Tâm còn dày công thực hiện tác phẩm “Việt Nam Bách gia y” chạm khắc bằng gỗ, tôn vinh tên tuổi của 100 vị danh y và những người có công đóng góp cho y học cổ truyền Việt Nam từ thế kỷ XII đến thế kỷ XX. Bảo tàng còn có mô hình “Ngôi nhà thuốc nam” với rất nhiều vị thuốc nổi tiếng; mô hình “Tiệm thuốc bắc” được sưu tập ở nhà thuốc Lục Hòa Đường - Chợ Lớn khoảng thế kỷ XIX. Ấn tượng nhất là bức tranh cẩn xà cừ mô tả về “Y học cổ truyền trong cuộc sống cộng đồng người Việt”, với phố thuốc bắc, chợ Bến Thành, kinh thành Huế và hồ Gươm. Bức tranh nổi bật về y học cổ truyền này đã được ghi vào sách Kỷ lục Guinness Việt Nam.
Ngoài ra, Bảo tàng Fito còn sưu tập một kho tàng sách Hán - Nôm về y học cổ truyền với hơn 100.000 trang, trong đó có nhiều sách quý như Nam dược thần hiệu, Y tông tâm tĩnh của Hải Thượng Lãn Ông (28 tập, 66 quyển), được xem là Bách khoa toàn thư về y học cổ truyền Việt Nam.
Du khách hãy một lần đến tham quan Bảo tàng Y học cổ truyền Việt Nam để có những khám phá tuyệt vời về giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc vẫn còn lưu giữ nơi đây.
Bài viết: Minh Tuệ
Ảnh: Nguyễn Kỳ Anh
