Yên Viên là tên chữ của làng Vân, xã Vân Hà (Việt Yên). Làng trải dài hơn 1km dọc theo bờ bắc sông Cầu, đối diện với làng Đại Lâm bên bờ nam sông Cầu, thuộc huyện Yên Phong (Bắc Ninh). Các thế hệ người làng Vân đã xây dựng đời sống làng xã ổn định, hài hoà, nhiều vẻ đẹp, được phong tặng: Mỹ tục khả phong. Tiêu biểu là hội vật cầu nước.
Hội cướp cầu nước là một lễ hội độc đáo và hấp dẫn của cư dân có nền nông nghiệp cổ truyền được tổ chức trước sân đền Vân hay còn gọi là đền Chính, được tổ chức trong bốn ngày từ 14 đến hết 17 tháng tư âm lịch ở sân trước cửa đền Chính.
Vào ngày hội, ban khánh tiết làm lễ nghinh sắc. Lễ vật gồm có: 3 quả cau, 3 lá trầu và 1 be rượu. Ông trưởng ban khánh tiết làm lễ xin phép thánh phụng sắc về đền để tổ chức lễ mừng khánh hạ - vào hội vật cầu. Làm lễ thánh xong, quân cầu được lên sân trên để "uống rượu trận". 16 quân cầu ngồi thành 4 hàng dọc trên những chiếc chiếu cói được rải sẵn. Cỗ trận để giữa, hai bên quân cầu quay mặt vào nhau ở trước cửa đền Chính. Cỗ trận gồm hoa quả các loại, quân cầu vừa ăn vừa uống, chuyện trò vui vẻ (rượu uống bằng bát, hoa quả dùng que tre vót nhọn để xiên).
Sau khi các thủ tục đã hoàn tất, chiêng trống nổi lên ba hồi chín tiếng. Quân cầu xếp thành 4 hàng ở sân cầu và làm lễ: Hai bàn tay đan vào nhau đặt trước bụng, rồi giơ lên ngang tầm mắt, đặt ở trước trán, cúi sát đất, quỳ gối, phủ phục lễ thánh - làm thủ tục đó 5 lần. Quân cầu chuyển thành vòng tròn, lúc này tay trái giữ bụng, tay phải giơ cao đi vòng quanh sân cầu 5 lần vừa đi vừa hô "hí hạ, hứ hẹ", tỏ rõ sự vui mừng phấn khởi.
Từ vòng tròn, 16 quân cầu lại chia thành hai hàng, rồi mỗi hàng một người đứng ra khoác tay, giáp vai nhau thể hiện sự đoàn kết hữu hảo, rồi bắt đầu vào làm lễ vật thờ. Trống nổi ba hồi, rồi trống giục ngũ liên, quân cầu ngồi thành vòng tròn ở dưới sân cầu, quay mặt vào hướng đền rồi cứ hai đô một vào vật thờ (từ 3 đến 5 cặp vật thờ). Mỗi cặp làm động tác se đài 3 lần để vật thờ trình thánh. Sau lễ vật thờ, chuyển quả cầu từ đẳng ra giữa sân cầu, nổi trống lệnh, cuộc vật cầu bắt đầu. Khi trống lệnh nổi lên, quân cầu đứng dậy nâng cầu cao trên đầu, vừa reo hò vừa tranh nhau quả cầu để đặt vào lỗ bên đối phương.
Nếu hai bên tranh cướp cầu ở giữa sân thì tiếng trống nhịp nhàng khoan thai, đến khi cầu được đưa gần đến lỗ của đối phương thì trống giục dồn dập liên hồi để thúc quân, cầu ra ngoài vạch thì trống cắt (gõ vào tang trống). Khi nghe tiếng trống cắt, quả cầu lại được đặt ở giữa sân để chờ hiệu lệnh của người cầm trịch điều khiển. Làng quy định dưới đánh lên, trên đánh xuống. Vì đền quay mặt về hướng tây nên 2 lỗ cầu ở hai hướng bắc - nam. Nam đánh lên, bắc đánh xuống, đánh được hai giờ thì nghỉ giải lao. Theo quan niệm nếu đánh 3 quả mà bên trên được thì đó là điều tốt, năm đó sẽ mưa thuận gió hoà…
Kết thúc cuộc chơi, xóm đăng cai rửa sạch cầu rồi lại đặt lên đẳng để làm lễ tạ. Lễ vật cũng chỉ có trầu cau hoa quả theo luật tục của làng "sáng tế chiều, chiều tế tịch". Quân cầu lại xếp thành 4 hàng dọc trong sân cầu để tạ thánh, rồi tất cả chạy ra sông Cầu tắm, kết thúc ngày hội vật cầu. Cũng như một số lễ hội dân gian truyền thống khác, hội cướp cầu nước ở làng Vân là một lễ hội cổ truyền của cư dân có nền nông nghiệp định canh. Hội đã mang nhiều yếu tố phồn thực, rèn luyện sức khoẻ, thoả mãn tâm linh và nhu cầu vui chơi giải trí của người lao động.
Với giá trị “độc bản” ở Việt Nam, lễ hội vật cầu nước làng Vân (Việt Yên, Bắc Giang) đã được Bộ Văn hóa, Thể Thao và Du lịch công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Theo ông Nguyễn Đình Mỹ - Chủ tịch UBND xã Vân Hà, ngoài lễ công bố quyết định công nhận di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, phần hội sẽ gồm rước, đánh cầu, giao lưu hát quan họ truyền thông, đốt lửa trại, các trò chơi dân gian. Du khách cũng sẽ được trải nghiệm tại 5 gian hàng trưng bày sản phẩm OCOP của xã và huyện.
Nguồn dẫn: Tổng hợp từ Báo Bắc Giang
VietnamBeauty xin trân trọng giới thiệu những hình ảnh đẹp mắt của NAG Đinh Xuân Đài
