Vẻ đẹp không phai của làng gạch trăm tuổi Mang Thít qua bộ ảnh mới nhất do Vietnam Beauty thực hiện

Những lò gạch nằm san sát nhau, nhìn từ xa giống như một “vương quốc” với hàng trăm “tòa lâu đài” nhỏ được bố trí dọc theo tuyến Kênh Thầy Cai và tỏa ra các vùng phụ cận tạo nên một bức tranh đa sắc màu tại vùng quê mộc mạc, yên bình.  Tiến sĩ Tạ Duy Linh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển Kinh tế và Du lịch, chia sẻ: “Hệ thống lò gạch, gốm Mang Thít là di sản mang tính đương đại. Đây chính là kho báu của một di sản về phương thức sản xuất và công cụ sản xuất có sự kết hợp giao thoa văn hóa của người Khmer, người Hoa, người Việt. Tất cả hun đúc tạo ra khối di sản kiến trúc cùng nghề truyền thống hết sức độc đáo có tiềm năng lớn để phát triển du lịch, dịch vụ.

Chúng tôi đã nhiều lần tới thăm thú những lò gạch gốm Mang Thít, so với những lò nung gạch gốm ở Lái Thiêu hay Biên Hòa thì các lò gạch gốm ở đây có kiến trúc độc đáo và mang tính thẩm mỹ hơn, dù người ta tạo ra nó chỉ vì mục đích sản xuất. Hầu hết chúng đều có hình thấp tròn, thon đều đặn ở phía trên với chiều cao khoảng 15-20 mét.

Nhưng điều thú vị là chúng nằm ven những dòng sông, kênh tạo ra một quần thể kiến trúc hài hòa, lãng mạn và đẹp đẽ. Nhờ vị trí xây dựng này mà từ xưa tới nay, nghề nung gạch gốm phát triển tốt, bởi dễ dàng tiếp nhận nguyên vật liệu và sản phẩm bằng đường thủy, phương tiện thông dụng nhất của dải đất miền Tây Nam bộ thời gian trước.

Hiện nay, các tuyến đường trải nhựa đi qua những lò nung đã giúp ích cho cả phương tiện đường bộ. Tuy nhiên, cũng như hàng trăm năm trước, nghề nung gạch gốm vẫn sử dụng nhiều sức lực của con người hơn bất kỳ nghề nào khác. Từ khâu vận chuyển, nặn đất cho tới lúc đưa vào lò nung, dù nguyên liệu nung đã thay đổi rất nhiều trong hơn 10 năm qua. Người dân ở đây không ai biết chính xác nghề nung có từ bao giờ. Nghe nói mấy trăm năm trước chỉ có mấy lò ở trên phía Phước An, Cái Kè gần thành phố thôi. Sau dần các lò gạch dịch chuyển xuôi về phía kênh Thầy Cai, kênh Mang Thít, Cổ Chiên như bây giờ...

Cũng như nhiều làng nghề truyền thống có tuổi đời hàng trăm năm, nghề nung gạch gốm ở Mang Thít bắt đầu từ những nông dân trong vùng với quy mô nhỏ lẻ. Với điều kiện tự nhiên thuận lợi nằm ven bờ sông, kênh để ghe thuyền mang nguyên vật liệu tới và vận chuyển sản phẩm đi dễ dàng. Những lò gạch gốm cứ thế lớn dần lên và thời kỳ hưng thịnh nhất cách đây khoảng gần nửa thế kỷ với khoảng gần 3.000 lò nằm rải rác trong đoạn sông dài chừng hơn 20 cây số.

Tuy nhiên, thời kỳ này kéo dài không lâu, với nguyên nhân là việc nung gốm bằng nguyên liệu truyền thống (trấu, than, củi...) gây khói bụi, ô nhiễm môi trường.

Những năm tiếp theo, chỉ còn khoảng một phần ba trong gần 3.000 lò nung tiếp tục hoạt động và duy trì tới nay. Điều kỳ diệu nhất là những lò nung không còn hoạt động vẫn được giữ lại vì nhiều lý do, chủ yếu là do tiền công phá dỡ tốn kém. Và ngày nay, điều ấy vô tình làm lên một trong những di sản rất lộng lẫy của người dân bởi chính quyền tỉnh Vĩnh Long hiện đã cấm tháo dỡ toàn bộ các lò gạch này, dù chúng có hoạt động hay không. Nếu những sản phẩm của hệ thống lò gạch gốm nơi đây đã được Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) cấp giấy chứng nhận sản phẩm độc quyền mang tên “Gốm đỏ Vĩnh Long” thì những lò gạch cũng đang trên đường được UNESCO công nhận là di sản thế giới đương đại.

Vĩnh Long đã phê duyệt xây dựng Đề án “Di sản đương đại Mang Thít”. Song song với đó, tỉnh cũng kêu gọi đầu tư từ nguồn xã hội hóa nhằm xây dựng nơi đây trở thành một điểm đến hấp dẫn trên bản đồ du lịch khu vực với tổng mức đầu tư khoảng 200 tỉ đồng trong giai đoạn 2021 – 2025.

Theo đó, Vĩnh Long sẽ dừng phá dỡ các lò gạch, bảo vệ nguyên trạng, xây dựng các chương trình văn hóa, nghệ thuật, du lịch, dịch vụ dựa trên khối công trình di sản lò gạch và nhà xưởng; lập quy hoạch tổng thể định hướng cho toàn bộ vùng di sản gồm vùng đệm, vùng lõi và vùng trung tâm lõi di sản. Phạm vi của vùng di sản rộng khoảng 3.060ha và một phần vùng đệm di sản khoảng 5.000ha.

Đề án “Di sản đương đại Mang Thít” được thực hiện trong giai đoạn 2020 – 2025, tầm nhìn 2030. Với tầm nhìn và sự đầu tư như vậy, Đề án Di sản đương đại Mang Thít sẽ là “cây đũa thần” góp phần bảo vệ và “đánh thức” giá trị của “Vương quốc gạch, gốm” Mang Thít.